Charakterystyka i zasady klasyfikacji

Wstęp

W ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się na towary, które ze względu na swoją specyfikę mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo krajowe jak również międzynarodowe. Produkty te noszą miano towarów o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, spośród których można wyróżnić produkty podwójnego zastosowania lub uzbrojenie [1].

Uzbrojenie to broń, amunicja, materiały wybuchowe, wyroby, ich części i technologie, wskazane w wykazie uzbrojenia wydanym przez odpowiedniego ministra [1]. Produkty podwójnego zastosowania (ang. dual-use items) natomiast, to produkty, włącznie z oprogramowaniem i technologią, które mogą być stosowane zarówno w celach cywilnych, jak i wojskowych, oraz obejmują wszystkie towary, które mogą być użyte zarówno w zastosowaniach niewybuchowych, jak i w jakikolwiek sposób do wspomagania wytwarzania broni jądrowej lub innych urządzeń do wybuchu jądrowego [2].

Ze względu na specyfikę produktów podwójnego zastosowania podlegają one ścisłej kontroli w obrocie, czego skutkiem jest to, że próba ich wywozu poza obszar Unii Europejskiej wymaga uzyskania odpowiedniego zezwolenia. Państwa na całym świecie chcą bowiem sprawować kontrolę nad tym, gdzie takiego rodzaju produkty znajdują się w danym momencie oraz do jakiego celu zostaną użyte przez użytkownika końcowego. W związku z powyższym i wprowadzonymi regulacjami dotyczącymi produktów podwójnego zastosowania, które zawarte są w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 428/2009 z dnia 5 maja 2009 r. ustanawiającego wspólnotowy system kontroli wywozu, transferu, pośrednictwa i tranzytu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania (Dz. Urz. UE z dnia 29.05.2009 r. L 134/1 z późn. zm.) podlegają one różnego rodzaju ograniczeniom. Jednym z takich ograniczeń jest uzyskanie odpowiedniego zezwolenia na wywóz tego rodzaju produktów z kraju lub też obowiązek przesłania informacji do odpowiedniego organu kontroli obrotu o zamiarze przywozu tych produktów do kraju (w Polsce organem kontroli obrotu jest Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego – ABW). Zanim jednak nastąpi przywóz lub wywóz tych produktów, należy przeprowadzić w odpowiedni sposób ich klasyfikację.

Aspekty prawne klasyfikacji produktów podwójnego zastosowania

Podstawą klasyfikacji produktów podwójnego zastosowania jest Rozporządzenie Rady (WE) nr 428/2009 z dnia 5 maja 2009 r. ustanawiające wspólnotowy system kontroli wywozu, transferu, pośrednictwa i tranzytu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania (Dz. Urz. UE z dnia 29.05.2009 r. L 134/1 z późn. zm.), w którym w załączniku I i IV zawarte są listy produktów podwójnego zastosowania. Jeżeli chodzi o prawodawstwo polskie to nie istnieją dodatkowe listy kontrolne.

Załącznik I Rozporządzenia zawiera listę kontrolną towarów i technologii podwójnego zastosowania z podziałem na kategorie od 0 do 9 [2]:

• Kategoria 0: materiały, instalacje i urządzenia jądrowe,
• Kategoria 1: materiały specjalne i związane z nimi urządzenia,
• Kategoria 2: przetwarzanie materiałów,
• Kategoria 3: elektronika,
• Kategoria 4: komputery,
• Kategoria 5: telekomunikacja i „ochrona informacji”,
• Kategoria 6: czujniki i lasery,
• Kategoria 7: nawigacja i awionika,
• Kategoria 8: urządzenia okrętowe,
• Kategoria 9: kosmonautyka, aeronautyka, napęd.

Załącznik nr IV natomiast, zawiera listę towarów, wymagających zezwolenia na transfery wewnątrzunijne, które definiowane są jako przekazanie lub przemieszczenie towaru o znaczeniu strategicznym od podmiotu w jednym państwie członkowskim do podmiotu w innym państwie członkowskim bez opuszczenia obszaru celnego Unii Europejskiej [1]. Należy podkreślić, że towary, które wymienione zostały w Załączniku IV pochodzą z listy towarów podwójnego zastosowania, która zamieszczona jest w Załączniku I. Załącznik IV dzieli się na dwie części, a mianowicie:

• Część 1: lista produktów, które muszą mieć zezwolenie na transfer wewnątrzunijny,
• Część 2: lista produktów, które muszą mieć zezwolenie, ale nie musi być to zezwolenie generalne.

Nowelizacja Rozporządzenia oraz Listy kontrolnej następuje raz w roku. Ostatnia aktualizacja miała miejsce 26 września 2017 r. W życie weszło Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2017/2268, które zmieniało Rozporządzenie Rady (WE) 428/2009.

Zasady klasyfikacji produktów podwójnego zastosowania

Klasyfikacja produktów podwójnego zastosowania jest czynnością techniczną, której podstawą są parametry ilościowe danego produktu. Klasyfikacja sprowadza się do czterech zasadniczych punktów:

1. Określenia czy dany produkt znajduje się, bądź też nie znajduje się na listach kontrolnych.
2. Jeżeli dany produkt znajduje się na liście kontrolnej musi nastąpić wskazanie jego numeru kontrolnego.
3. Podanie parametrów technicznych rozpatrywanego produktu.
4. Wskazanie list kontrolnych, na których dany produkt został wymieniony.

Jeżeli chodzi o strukturę europejskiego wykazu produktów podwójnego zastosowania to stanowi on połączenie kilku list reżimów nieproliferacyjnych i konwencji o zakacie broni chemicznej. Listę opracowano w taki sposób, aby takie same produkty nie ulegały powtórzeniu, a produkty podobne są oznaczone poprzez zastosowanie odsyłaczy. Lista kontrolna produktów podwójnego zastosowania jest powiązana z wykazem uzbrojenia i występują w niej odpowiednie odwołania, jeżeli na obu listach znajdują się produkty podobne.

Europejska lista kontrolna jest opracowana w sposób jasny i przejrzysty, a do jej elementów należą:

• numery klasyfikacyjne – ECCN (ang. Export Control Classification Number),
• opisy produktów,
• parametry techniczne,
• uwagi.

Każda z wymienionych wcześniej kategorii podzielona jest na 5 grup technicznych (A- E), a mianowicie:

A. Systemy, urządzenia i części finalne.
B. Urządzenia testujące, kontrolne i produkcyjne.
C. Materiały.
D. Oprogramowanie.
E. Technologie.

Jeżeli chodzi o numery klasyfikacyjne to również zostały one podzielone i związane są z reżimami kontrolnymi wielo – i jednostronnymi:

• 001 – 009: Porozumienie z Wassenaar (zawarte w sprawie Kontroli Eksportu Broni Konwencjonalnej oraz Dóbr i Technologii Podwójnego Zastosowania);
• 101 – 199: Reżim Kontroli Technologii Rakietowych (ang. Missile Technology Control Regime, MTCR); dobrowolne i nieformalne zrzeszenie 34 państw, które funkcjonuje od 1987 r. i ma na celu kontrolę eksportu środków przenoszenia broni masowego rażenia i związanych z tym technologii) [3];
• 201 – 299: Grupa Dostawców Jądrowych (ang. Nuclear Suppliers Group, NSG); utworzona w 1978 r.; funkcjonuje na zasadzie nieformalnego porozumienia państw członkowskich, które zobowiązały się do: promocji lepszego zrozumienia i wsparcia kontroli eksportu jądrowego, kontroli eksportu towarów znajdujących na się listach kontrolnych, zwiększenia współpracy między dostawcami i odbiorcami, wypracowania właściwych procedur, które pozwolą na to, aby eksport technologii nuklearnej albo towarów podwójnego zastosowania nie był przyczyną rozprzestrzeniania się broni jądrowej[4];
• 301 – 399: Grupa Australijska (ang. Australian Group, AG); powstała w 1985 roku i realizuje zadania związane z: ograniczaniem na szeroką skalę gróźb dotyczących rozprzestrzeniania broni biologicznej, chemicznej i toksycznej, zwiększenia klarowności polityki eksportowej, stabilizacji procedur dotyczących wydawania licencji eksportowych [5];
• 401 – 499: Konwencja o zakazie broni chemicznej;
• 501 – 899: numery zarezerwowane np. 501 – 599 numery zarezerwowane przez Departament Bezpieczeństwa Krajowego Stanów Zjednoczonych (ang. Department of Homeland Security), 601 – 699 numery zarezerwowane dla produktów militarnych przeniesionych na listy cywilne;
• 901 – 999: jednostronne przepisy kontrolne (ze względów bezpieczeństwa publicznego lub ze względu na prawa człowieka).

Jeżeli chodzi o opisy produktów to składają się one z:

• numeru ECCN, który składa się z 5 znaków,
• nagłówka, w którym to zazwyczaj wyliczone są produkty, które zostały ujęte w danym punkcie,
• tekstu z podanymi parametrami technicznymi.

Dodatkowo opisy mogą zawierać rozszerzenia, które związane są z parametrami technicznymi produktów.

Kolejną części listy kontrolnej są parametry techniczne, za pomocą których charakteryzowane są produkty. Wskazane poszczególne parametry techniczne decydują o rodzajach kontroli produktów, a mianowicie:

• brak specyfikacji parametrów – pełna kontrola wszystkich rodzajów produktów,
• podany jeden parametr, który podlega kontroli,
• kontrolowanych wiele parametrów i tylko jeden musi być spełniony,
• kontrolowanych wiele parametrów i wszystkie muszą być spełnione.

Ostatnim elementem listy kontrolnej są uwagi, które rozmieszczone są w całym jej tekście i mają istotne znaczenie dla podjęcia prawidłowej decyzji klasyfikacyjnej. Cele wprowadzenia uwag są następujące:

• ograniczenie lub rozszerzenie kontroli obrotu,
• skierowanie do innego opisu,
• wyliczenie towarów w danym opisie,
• dostarczenie wskazówek pod postacią tzw. uwag technicznych.

Uwagi mogą być położone przed całą listą kontrolną (obejmują wtedy całą listę), w nagłówku kategorii (dotyczą wtedy tylko danej kategorii), w nagłówku grupy określonej kategorii (dotyczą wtedy tylko danej grupy) oraz w numerze ECCN (dotyczą wtedy tylko danego numeru ECCN).

Po zapoznaniu się z listą kontrolą i zasad na jakich jest ona zbudowana można przystąpić do klasyfikacji danego produktu. Należy w tym celu wykonać następujące kroki:

1. Upewnić się, że rozpatrywany produkt nie jest uzbrojeniem, a jeżeli mamy pewność, że nie, można przejść do analizy listy kontrolnej.
2. Określić kategorię i grupę.
3. Znaleźć w nagłówku numeru nazwę klasyfikowanego produktu.
4. Zapoznać się z wymaganymi parametrami technicznymi i porównać je z parametrami rozpatrywanego produktu.
5. Jeżeli produkt spełnia wymagania, które zawarte są w liście kontrolnej należy zapoznać się z uwagami w następującej kolejności: uwagi przy numerze ECCN, uwagi w nagłówku grupy, uwagi w nagłówku kategorii, uwagi umieszczone przed całą listą kontrolną.
6. Podjąć decyzję czy dany produkt podlega kontroli.
7. Gdy produkt znajduje się w Załączniku I, należy sprawdzić również Załącznik IV i Załącznik II, a także listę towarów monitorowanych w imporcie.
8. Gdy produkt znajduje się w wykazie uzbrojenia, należy sprawdzić listę importową.

Po dokonaniu klasyfikacji należy sporządzić odpowiedni zapis klasyfikacyjny, który będzie stanowił dowód na przeprowadzenie klasyfikacji danego produktu.

Podsumowanie

Produkty podwójnego zastosowania ze względu na swoją specyfikę powinny podlegać kontroli przez wszystkie państwa, które dążą do międzynarodowego bezpieczeństwa i pokoju. Użyte w celach militarnych mogą skutkować rozprzestrzenianiem się broni masowego rażenia, czego w dzisiejszych czasach na arenie międzynarodowej większość państwa wolałoby uniknąć. Z tego też powodu tak ważne jest wprowadzenie odpowiednich regulacji dotyczących transportu produktów podwójnego zastosowania, a także ścisłej kontroli ich przestrzegania. Istotne jest powoływanie odpowiednich służb i organów wewnątrz krajów, które będą w sposób rzetelny zajmowały się tą kwestią. Po stronie przedsiębiorców jednak pozostaje odpowiednia i dokładna klasyfikacja produkowanych towarów i ścisłe przestrzeganie przepisów dotyczących wywozu, transferu, pośrednictwa i tranzytu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania. Niestety kwestie te są bardzo często pomijane i bagatelizowane, co w perspektywie długookresowej może mieć negatywne skutki nie tylko dla danego przedsiębiorcy, ale również dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Autor: Edyta Czarnacka-Wacławik (2484)

Źródła:

[1] Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (tekst jedn. Dz. U. 2000 nr 119 poz. 1250 z późn. zm.).

[2] Rozporządzenie Rady (WE) nr 428/2009 z dnia 5 maja 2009 r. ustanawiające wspólnotowy system kontroli wywozu, transferu, pośrednictwa i tranzytu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania (Dz. Urz. UE z dnia 29.05.2009 r. L 134/1 z późn. zm.).

[3] https://www.abw.gov.pl/pl/wolnytekst/78,Rezim-Kontroli-Technologii-Rakietowych-Missile-Technology-Control-Regime-MTCR.html [data dostępu 23.07.2018].

[4] https://www.abw.gov.pl/pl/wolnytekst/80,Grupa-Dostawcow-Jadrowych-Nuclear-Suppliers-Group-NSG.html [data dostępu 24.07.2018].

[5] https://www.abw.gov.pl/pl/wolnytekst/82,Grupa-Australijska-Australia-Group-AG.html [data dostępu 25.07.2018].