Pojęcie i funkcje zabawki
W myśl obowiązujących przepisów mówiąc zabawka rozumieć przez to należy „wyrób zaprojektowany lub przeznaczony do zabawy oraz wyrób, który ze względu na swoje cechy charakterystyczne lub wygląd może być użyty do zabawy przez dzieci w wieku poniżej 14 lat”.
Najczęściej zabawka określana jest przez funkcje, jakie powinna spełniać, bądź określone zadania, jakich się oczekuje od niej podczas zabawy. Warto zwrócić uwagę, że sama postać, czy kształt zabawki znajduje się raczej na drugim planie. Należy pamiętać, że bezgraniczna wyobraźnia dziecka może być przyczyną wykorzystania do zabawy różnorodnych przedmiotów. To ono tworzy zabawki i nadaje im zupełnie nowe funkcje.
Zabawki mają za zadanie spełniać różnorodne role wynikające z wielości określeń zabawy. Zadania stawiane zabawkom znacząco różnią się od tych stawianych produktom przeznaczonym dla dorosłej części populacji. Wynika to przede wszystkim ze swoistości samych użytkowników, czyli dzieci oraz z procesu użytkowego zabawek.
Zabawki mogą pełnić funkcje bezpośrednią i pośrednią. Funkcja bezpośrednia związana jest z posługiwaniem się zabawką, natomiast funkcja pośrednia tyczy się doświadczeń zdobytych przez dziecko podczas zabawy.
Na rys. 1 przedstawiony został inny, bardzo często przywoływany podział funkcji, jakie spełniają zabawki.
O bezpieczeństwie ogólnie
Zabawki są produktami wymagającymi specjalnego nadzoru oraz regulacji prawnych. Podlegają one szczególnym wymogom bezpieczeństwa i zasadom swobodnego przepływu w Unii Europejskiej. Koniecznym jest stworzenie możliwości bezpiecznego użytkowania zabawek wprowadzanych na rynek w sposób taki, by nie stwarzały zagrożenia podczas przewidzianego i normalnego czasu ich użytkowania. Powinny one spełniać zasadnicze i szczegółowe wymagania bezpieczeństwa odnoszące się do aspektów przedstawionych w tabeli 1.
Producenci na wytwarzanych przez siebie produktach zobowiązani są umieszczać ostrzeżenia dotyczące właściwych warunków i ograniczeń użycia. Produkty, które spełniają wymagania bezpieczeństwa oznakowane są znakiem CE i mogą być dopuszczone do swobodnego obrotu na terenie Unii Europejskiej.
W jaki sposób zabawki mogą zagrażać
Zabawki mogą zagrażać bezpieczeństwu dzieci i dorosłych. Przyczyną urazów są nie tylko same zabawki jako przedmioty. Negatywne skutki może mieć też nieodpowiednie użytkowanie zabawki – jako przykład można tu podać m.in. rzucanie zabawką, rozbieranie na części, skakanie po niej. Warto nadmienić, że w wyniku rozerwania zabawki, czy oderwania od niej mniejszych części może dojść do odsłonięcia ostrych elementów, co z kolei może stać się źródłem poważnego niebezpieczeństwa dla małego użytkownika. Do wypadku może dojść też w wyniku potknięcia się o zabawkę dziecka lub dorosłego.
Identyfikowalność, instrukcje i ostrzeżenia
Wszystkie zabawki znajdujące się na runku UE muszą być identyfikowalne, czyli mieć naniesione dane producenta lub importera oraz mieć dołączoną instrukcję i informacje dotyczące bezpiecznego użytkowania w języku zrozumiałym dla konsumenta.
Zabawka musi mieć oznaczenie mówiące o nazwie typu, nr partii, nr modelu. Jeśli zabawka jest zbyt mała, by możliwe było naniesienie na nią takich informacji należy informacje te zamieścić na opakowaniu lub dołączyć do zabawki specjalny dokument.
Instrukcja jest integralną częścią zabawki. Wskazuje ona jak właściwie postępować z zabawką. Jeśli przedmiot nie wymaga instrukcji (np. pluszowa maskotka) nie trzeba takowych dołączać, nie zwalnia to jednak z obowiązkowego znakowania CE oraz obowiązku identyfikowalności. Instrukcje powinny być zrozumiałe, czyli wyjaśniać istotę problemu, krótkie i proste oraz czytelne (odpowiednia wielkość i barwa czcionki). Instrukcje powinny zwracać szczególną uwagę osób nadzorujących zabawę na ew. szkody jakie mogą zaistnieć w wyniku nieprawidłowego użytkowania danej zabawki, a także na to jak jej uniknąć.
Ostrzeżenia to ograniczenia w zakresie użytkowania. Dzielimy je na ogólne oraz szczegółowe i wskazania zachowania środków ostrożności podczas użytkowani niektórych kategorii zabawek m.in.:
- zabawki nie przeznaczone dla dzieci poniżej 3 lat,
- zabawki ruchowe – „wyłącznie do użytku domowego”,
- zabawki funkcjonalne – „do użytku pod bezpośrednim nadzorem osoby dorosłej”,
- zabawki chemiczne – „zabawki nie przeznaczone dla dzieci poniżej ? lat”, „do użytku pod bezpośrednim nadzorem osoby dorosłej”,
- łyżworolki, deskorolki, hulajnogi – „konieczność stosowania środków ochronnych”, „nie używać w ruchu ulicznym”,
- zabawki do zabawy w wodzie – „do użytku jedynie w płytkiej wodzie oraz pod nadzorem osoby dorosłej”,
- zabawki w żywności – „zawiera zabawkę, zalecany nadzór osoby dorosłej”,
- imitacje ochronnych masek i hełmów – „ta zabawka nie zapewnia ochrony”,
- gry smakowe, zestawy kosmetyczne – „zawiera substancje zapachowe mogące powodować alergie”.
Deklaracja i certyfikat zgodności
Deklaracja zgodności jest to dokument wystawiany przez producenta wyrobu lub jego upoważnionego przedstawiciela, który stanowi przyrzeczenie prawnie wiążące i stwierdzające zgodność wyrobu z wymaganiami zasadniczymi właściwych dyrektyw Unii Europejskiej. Od jego rzetelności i uczciwości zależy, czy oznaczenie to jest zgodne ze stanem faktycznym. Wyroby posiadające deklarację zgodności oznaczane są przez producenta znakiem CE, który przedstawiony został na rys. 3.
Informacje jakie zawiera deklaracja zgodności podane są w tabeli 2.
Poza znakiem CE zabawki mogą posiadać też certyfikat zgodności, który jest wydawany przez jednostki notyfikowane na podstawie badań typu WE, czyli zgodnych z rozporządzeniem Ministra. Certyfikat taki informuje, że przedstawiony reprezentatywny egzemplarz zabawki spełnia zasadnicze wymagania. Na opakowaniu zamieszczana jest stosowna informacja.
Podsumowanie
Bezpieczeństwo zabawek w sposób oczywisty dotyka dzieci. Jednak nie tylko one są zagrożone przez niebezpieczne zabawki, narażeni są również dorośli. Przepisy dotyczące omawianego aspektu cały czas podlegają doskonaleniu.
W odniesieniu do dopuszczenia do obrotu zabawek, przepisy wymagają obecności oznakowania CE. Oznakowanie musi być umieszczone na zabawce, przytwierdzonej do niej etykiecie lub na opakowaniu w sposób trwały. Musi być ono także widoczne i czytelne.
Każda zabawka, której użytkowanie może powodować zagrożenie, powinna być opatrzona odpowiednimi ostrzeżeniami. Muszą być one wyraźne, łatwo czytelne, zrozumiałe i dokładne. Powinny one zwracać uwagę użytkownika i jego opiekuna na zagrożenia związane z użytkowaniem oraz sposób ich wyeliminowania.
Autor: Katzryna Kaczmarczyk
Literatura:
- ABC konsumenta – zabawki, http://www.federacja-konsumentow.org.pl/story.php?story=408, dostęp [6.04.2012].
- Bezpieczeństwo zabawek, http://europa.eu/legislation_summaries/consumers/consumer_safety/co0009_pl.htm, dostęp [6.04.2012].
- Dyrektywa Bezpieczeństwa Zabawek.
- Jakie powinny być bezpieczne zabawki, http://www.twoja-firma.pl/artykuly/161,jakie-powinny-byc-bezpieczne-zabawki.html, dostęp [7.04.2012].
- Lecewicz – Bartoszewska J., Ergonomiczne zasady projektowania zabawek, [w:] „Ergonomia produktu”, pod red. Jabłońskiego J., Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2006, s. 403.
- Marchewa – Pichlińska M., Psychopedagiczne problemy zabawkarstwa, [w:] Referaty V Ogólnopolskiej Narady Projektantów Zabawek, Wyd. OBR Przemysłu Zabawkarskiego i Artykułów Politechnicznych KZSZ w Kielcach, Łódź 1987.
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla zabawek, Dz. U. z 2011 r. Nr 83, poz. 454.