PN-N 18001 w branży produkcyjnej

Aspekty wdrażania systemu zgodnego z wymaganiami normy PN-N-18001:2004 w przedsiębiorstwach z branży produkcyjnej

Spis treści

1. Zakres badań.
2. Charakterystyka systemu.
3. Działalność przedsiębiorstw w branży produkcyjnej oraz wdrożenie systemu zgodnego z wymaganiami normy PN-N-18001:2004.
4. System zgodny z PN-N-18001:2004 jako część Zintegrowanego Systemu Zarządzania.
5. Audyty wewnętrzne.
6. Problemy z wdrożeniem systemu zgodnego z wymaganiami normy PN-N-18001:2004.
7. Monitorowanie i pomiary oraz szkolenie pracowników.
8. Korzyści z wdrożenia systemu oraz zmiana pozycji przedsiębiorstwa na rynku.
9. Pozycja przedsiębiorstwa po wdrożeniu Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy
10. Podsumowanie.

1. Zakres badań

Tematem badania były aspekty wdrażania systemu zgodnego z wymaganiami normy PN-N-18001:2004 w przedsiębiorstwach z branży produkcyjnej. Badaniu podlegały przedsiębiorstwa, które wdrożyły wymagania zgodnie z normą PN-N-18001:2004 oraz otrzymały certyfikat systemu zgodnego z wymaganiami tej normy. Firmy te zostały wybrane na postawie poszukiwań w bazach firm z całej Polski i wyselekcjonowane zostały przedsiębiorstwa z branży produkcyjnej. Na podstawie deklaracji posiadania wdrożonego systemu zgodnego z wymaganiami normy PN-N-18001:2004 na stronach internetowych, populacja badana wyniosła 105 przedsiębiorstw.
Przy założeniu 95% poziomu ufności, 50% udziału populacji generalnej, a także 6% błędu szacowania, wielkość próby reprezentatywnej wynosiła 75.
Celem badania była ocena wprowadzonego systemu zarządzania w przedsiębiorstwach, które działają w branży produkcyjnej i zdecydowały się na wdrożenie systemu zgodnego z wymaganiami normy PN-N-18001:2004. Zdobycie informacji dotyczących wprowadzania tego systemu w przedsiębiorstwach oraz aspektów związanych z wdrażaniem systemu tzn. trudnościami napotkanymi podczas wdrażania, rodzaju wprowadzanej dokumentacji, przestrzegania dodatków przepisów prawnych. Ważne są też takie kwestie wdrażania systemu jak sposób i czas wdrażania, jak również kwestia audytów wewnętrznych przeprowadzanych w przedsiębiorstwach. Następną ważną kwestią są problemy, które pojawiły się już po wdrożeniu systemu, a także korzyści jakie ten system przyniósł przedsiębiorstwu oraz pozycja organizacji na rynku, po jego wdrożeniu. Bardzo istotnym aspektem jest ocena zmiany funkcjonowania systemu pod względem bezpieczeństwa i higieny środowiska pracy, a także bezpieczeństwa samych pracowników w przedsiębiorstwie.
Hipoteza badawcza, która została postawiona na początku badania zakładała, że wdrożenie systemu zgodnie z wymaganiami normy PN-N-18001:2004 powoduje zwiększenie bezpieczeństwa pracowników oraz podnosi higienę pracy w przedsiębiorstwie, które spełnia wymagania normy.
Badanie polegało na ankietowaniu wybranych jednostek przedsiębiorstw, które wdrożyły system zgodny z wymaganiami PN-N-18001:2004. Przedsiębiorstwa te powinny charakteryzować się dążeniem do posiadania kadry motywowanej bezpiecznymi warunkami pracy, co wiąże się z zapewnieniem bezpiecznego środowiska pracy w przedsiębiorstwie oraz przestrzegania zasad higieny pracy. Dodatkowo przedsiębiorstwo powinno dążyć do usystematyzowania wszystkich działań związanych z ochroną pracy i w tym celu angażować całą kadrę kierowniczą w działania na rzecz bezpieczeństwa pracy.
Dane o poszczególnych przedsiębiorstwach potrzebne do przeprowadzenia ankiet telefonicznych pochodziły ze stron internetowych poszczególnych firm, natomiast dane teoretyczne zaczerpnięte były z literatury związanej z tematem systemu zgodnego z wymaganiami PN-N-18001:2004.
Odpowiedzi zostały udzielone przez 25 przedsiębiorstw przy rzeczywistym poziomie ufności 51% dla populacji generalnej wynoszącej 105 przedsiębiorstw, podczas przeprowadzania rozmów z osobami zajmującymi się wdrażaniem systemu oraz jego działaniem w przedsiębiorstwie.

2. Charakterystyka systemu

Norma PN-N-18001:2004 opisuje System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy, który stworzony jest na podstawie klasycznej dla zarządzania jakością filozofii ciągłego doskonalenia zgodnie z Cyklem PDCA (Plan-Do-Check-Act). W Polsce pierwsza edycja normy została wydana w roku 1999, natomiast jej ostatnia nowelizacja nastąpiła w roku 2004.
Norma PN-N-18001:2004 jest zbiorem wymagań, które po spełnieniu przez daną organizację są podstawą do wydania certyfikatu zgodności przez jednostkę certyfikującą. Polska norma jest odpowiednikiem normy brytyjskiej OHSAS 18001.
Norma PN-N-18001:2004 została opracowana na podstawie zasad sytemu zarządzania określonych w normie 9001, dlatego też organizacje często korzystają ze stworzenia zintegrowanego systemu zarządzania, który łączy standard jakościowy ze standardem dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, który wdrożony jest zgodnie z wymaganiami polskiej normy nie ogranicza się jedynie do nadzorowania poziomu spełnienia wymagań prawnych. W ramach tego systemu ważne jest także rozpowszechnianie wiedzy z zakresu BHP wśród pracowników organizacji oraz rejestrowanie i przeciwdziałanie zdarzeniom potencjalnie wypadkowym.
Różnice w przypadku standardu OHSAS 18001 oraz normy PN-N-18001:2004 występują w obszarze definicji – w standardzie OHSAS nie zostały zdefiniowane takie pojęcia jak zagrożenie znaczące, ryzyko zawodowe, działania korygujące i prewencyjne, najwyższe kierownictwo czy też stanowisko pracy. Na uwagę zasługuje fakt, że w PN-N 18001:2004 nie ma zdefiniowanego pojęcia wypadku i zdarzenia potencjalnie wypadkowego, co stanowi ograniczenie dla systemu zarządzania BHP, który ma działać skutecznie i efektywnie. Można jednak zauważyć po analizie obu norm, że ich struktura jest do siebie zbliżona, jednak wyraźne są przesunięcia w układzie norm. Dodatkowo w polskiej normie nie zostało ujęte rejestrowanie i badanie wypadków oraz zdarzeń wypadkowych, a także wymóg skuteczności systemu w spełnianiu polityki i celów organizacji. Standard OHSAS zawiera również szersze i bardziej precyzyjnie sformułowane wymagania niż w polskiej normie. Można zauważyć również różnice pomiędzy tymi dwoma standardami w sposobie podejścia do osób trzecich znajdujących się na terenie przedsiębiorstwa oraz do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy.

3. Działalność przedsiębiorstw w branży produkcyjnej oraz wdrożenie systemu zgodnego z wymaganiami normy PN-N-18001:2004

Bezpieczeństwo i Higiena Pracy jest problemem, który ma wpływ na wiele organizacji. Mimo tego, że wdrożenie systemu zarządzania tylko w części obszarów działalności jest obowiązkowe, certyfikacja z zakresu jakości, ochrony środowiska i BHP stała się standardem, a organizacje bez wymienionych certyfikatów coraz częściej nie są brane pod uwagę przy wstępnym wyborze. Przedsiębiorstwa, posiadające taki certyfikat, uważane są jako pewniejsze i lepsze. Jest to duża przewaga konkurencyjna.
Pierwszym krokiem do przeprowadzenia badania było sprawdzenie jak długo dane przedsiębiorstwo działa na rynku pracy. Respondenci zostali poproszeni o udzielenie odpowiedzi na ten temat i mieli do wyboru trzy warianty:

• a) ponad 10 lat,
• b) od 5 do 10 lat,
• c) mniej niż 5 lat.

Z zebranych danych wynika (rys.1.), że aż 88% ankietowanych przedsiębiorstw działa na rynku od ponad 10 lat. Należy zauważyć, że tylko 12% jednostek działa w branży produkcyjnej od 5 do 10 lat. Na podstawie przedstawionych wyników można przypuszczać, że przedsiębiorstwa, które długo funkcjonują na rynku podejmują się certyfikacji systemu, natomiast organizacje, które od niedawna działają na rynku mogą funkcjonować zgodnie z wymaganiami tego systemu jednak nie podchodzą do certyfikacji np. że względów finansowych.
System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy jest systemem uniwersalnym, przeznaczonym dla każdej organizacji, bez względu na jej wielkość, czy rodzaj działalności. Norma ta jest dedykowana dla jednostek, które chcą podejmować systematyczne działania w celu poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. Dlatego, aby zweryfikować to zagadnienie, badane organizacje zostały zapytane o zakres działalności przedsiębiorstwa. Odpowiedzi na to pytanie kształtują się następująco:

• produkcja urządzeń do generowania energii elektrycznej z wykorzystaniem różnorodnych paliw,
• produkcja konstrukcji stalowych,
• odlewnictwo żelazne,
• tłoczenie blach metalowych i aluminiowych,
• remonty stoczni,
• produkcja i handel mebli warsztatowych,
• usługi gospodarowania odpadami,
• produkcja papierów i tektury falistej,
• produkcja wyrobów z drewna,
• produkcja transformatorów,
• produkcja i sprzedaż podzespołów i produktów przeznaczonych do pracy w strefach zagrożonych wybuchem,
• produkcja miedzi,
• budowlana,
• produkcja energii,
• produkcja wyrobów metalowych,
• świadczenia w zakresie diagnostyki i leczenia chorób nowotworowych,
• konstrukcje stalowe,
• produkcja łożysk,
• usługi w zakresie zabezpieczeń przeciwkorozyjnych,
• montaż konstrukcji na budowach,
• produkcja koksu,
• firma projektowo-usługowa dostarczająca projekty i rozwiązania techniczne dla przemysłu,
• prowadzenie prac dołowych,
• roboty budowlane, inżynieryjne i górnicze,
• ochrona osób i mienia.

Należy zauważyć, że większość organizacji zajmuje się działalnością związaną z pracą, która potencjalnie może zagrażać życiu lub zdrowiu pracownika, gdzie częściej niż w innych profesjach może dochodzić do sytuacji wypadkowych lub potencjalnie wypadkowych. Wyraźnie widać, że w takiej działalności szczególnie kładzie się nacisk na bezpieczne środowisko pracy dla pracownika, co nie tylko poprawia komfort pracy, ale ma również wpływ na efektywność i skuteczność funkcjonowania organizacji.
Kolejnym istotnym aspektem który może mieć wpływ na wdrożenie systemu zgodnego z wymaganiami normy PN-N-18001:2004 jest liczba pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie. Respondenci musieli wybrać pomiędzy następującymi odpowiedziami:

• a) do 10 pracowników,
• b) 11-50 pracowników,
• c) 51-100 pracowników,
• d) 101-200 pracowników,
• e) ponad 200 pracowników.

Z zebranych danych (rys. 2) wynika, że 44% ankietowanych jednostek, zatrudnia powyżej 200 pracowników, czyli te organizacje zaliczane są do dużych przedsiębiorstw. Natomiast 32% organizacji to średnie przedsiębiorstwa, zatrudniające od 51-200 pracowników. W badaniach brały udział również małe przedsiębiorstwa (20%). Trzeba również zauważyć, że wśród ankietowanych żadna jednostka nie zaliczała się do mikroprzedsiębiorstw zgodnie z wytycznymi dotyczącymi sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Należy także wspomnieć, że jedno przedsiębiorstwo odmówiło udzielenia odpowiedzi na to pytanie. Z zebranych danych wynika więc, że systemy są bardziej popularne w organizacjach zatrudniających więcej pracowników ponieważ dzięki standardom i wymaganiom można łatwiej wpłynąć i kontrolować ich działania.

Ankietowani udzielili również odpowiedzi na pytanie dotyczące czasu funkcjonowania system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Najwięcej przedsiębiorstw (36%) wdrażało system od 2 do 6 lat temu. Identyczna ilość przedsiębiorstw czyli 28% wdrażało system ponad 8 lat temu jak również mniej niż 2 lata temu (rys. 3).

Z uzyskanych odpowiedzi można wnioskować iż system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w dalszym ciągu jest popularny. Świadczy o tym ilość wdrożeń na przestrzeni 2 ostatnich lat w porównaniu z wdrożeniami z przed lat 8. Wśród ankietowanych nie było przedsiębiorstw, które obecnie wdrażają system. Ponieważ systemowe zarządzanie bezpieczeństwem jest metodą, która umożliwia uporządkowanie i usystematyzowanie wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy w jednostce można przypuszczać, iż organizacje nie zaprzestaną wdrażania tego systemu.
Kolejnym ważnym aspektem są przyczyny wdrożenia systemu zgodnego z wymaganiami normy PN-N-18001:2004. Respondenci mogli wybrać przyczyny spośród podanych poniżej:

• a) wzrost wartości firmy w ocenie inwestorów,
• b) większa konkurencyjność na rynku,
• c) zwiększenie zapobiegania wypadkom podczas procy i chorobom zawodowym,
• d) zapewnienie zasobów i środków na wdrożenie polityki w zakresie BHP,
• e) doskonalenie BHP funkcjonującego w organizacji,
• f) podnoszenie świadomości pracowników i ich zaangażowania w dziale na rzecz poprawy i bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wdrożenie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy przyczynia się do poprawy budżetu przedsiębiorstwa poprzez pozbycie się strat związanych z wypadkami przy pracy, awariami, pożarami, wybuchami. Z tego powodu, dla własnego bezpieczeństwa i zabezpieczenia przed ewentualnymi następstwami mogących wystąpić wypadków, chorób zawodowych, poważnych uszkodzeń ciała itp., przedsiębiorstwa zabezpieczają się różnymi metodami. Taniej jest zapobiegać niż usuwać skutki, dlatego przedsiębiorstwa wprowadzają rozmaite sposoby bezpieczeństwa zbiorowego. Przedsiębiorcy, którzy dostrzegli dany problem, coraz częściej sięgają po rozwiązania systemowe, które w największym stopniu zwracają uwagę na prewencję oraz gotowość na wypadek nieszczęśliwego zdarzenia, i w których duży nacisk jest położony na utrzymywanie należytej świadomości pracowników.
Respondenci w tym pytaniu mogli udzielić więcej niż jedną odpowiedz. Odpowiedzi ankietowanych kształtują się równomiernie (rys. 4).

Przyczyny, które najczęściej były powodem wdrożenia to:

• podnoszenie świadomości pracowników i ich zaangażowania w dziale na rzecz poprawy i bezpieczeństwa i higieny pracy (22%) oraz
• zwiększenie zapobiegania wypadkom podczas pracy i chorobom zawodowym (22%).

Również często wybieraną odpowiedzią było “doskonalenie BHP funkcjonującego w organizacji” (20%). Z udzielonych odpowiedzi można zauważyć, że przedsiębiorstwa przy wdrażaniu tego systemu przede wszystkim kierują się zapewnieniem bezpieczeństwa pracowników.
Następnym zagadnieniem poruszonym w badaniu jest to czy system został wdrożony samodzielnie przez przedsiębiorstwo, czy przez firmę zewnętrzną. W 60% przypadków, system zgodny z wymaganiami normy PN-N-18001:2004 został wdrożony przez firmę zewnętrzną (rys. 5). Może to wynikać z faktu, że wdrożenie tego systemu jest procesem skomplikowanym i wymagającym zaangażowania wszystkich pracowników przedsiębiorstwa. Firma konsultingowa świetnie sprawdzi się przy wdrożeniu systemu, a dla przedsiębiorstwa będzie to wiązało się z ogromnymi korzyściami.

Jeżeli chodzi o czas wdrażania systemu (rys. 6.) to w kwestii czasu potrzebnego do wdrożenia systemu to przez jego skomplikowany charakter oraz szczegółowe wymagania, najwięcej wskazań, bo aż 56% odpowiedzi to 6 – 12 miesięcy. Następne odpowiedzi to od 12 do 18 miesięcy (32%), poniżej 6 miesięcy (8%). Trzeba również zaznaczyć, że 2 przedsiębiorstwa nie udzieliły odpowiedzi, ze względu na brak wiedzy z tego zakresu.

4. System zgodny z PN-N-18001:2004 jako część Zintegrowanego Systemu Zarządzania

Zintegrowany System Zarządzania to połączenie procesów, procedur i praktyk działania stosowanych w organizacji w celu wdrożenia jej polityki, które może być bardziej skuteczne w osiąganiu celów wynikających z polityki niż podejście poprzez oddzielne systemy.
Zintegrowany System Zarządzania tworzy zazwyczaj dwa lub więcej, współdziałających ze sobą i uzupełniających się podsystemów organizacji. Najczęściej są to systemy zarządzania jakością, zarządzania środowiskowego oraz zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.
Głównym celem tworzenia Zintegrowanego Systemu Zarządzania jest poszukiwanie sposobu na ciągłe zwiększanie efektywności organizacji. Istotną cechą systemu jest działanie ciągłe w przeciwieństwie do wszelkiego rodzaju programów, które kiedyś się kończą.
Tworzenie Zintegrowanego Systemu Zarządzania ze względu na podnoszenie skuteczności i efektywności w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa staje się coraz bardziej popularne wśród organizacji. Dzięki temu, że systemy są ze sobą zintegrowane, można tworzyć również mniej dokumentacji, nie powielając jej dla każdego systemu z osobna. Ze względu na te pozytywne aspekty Zintegrowanego Systemu Zarządzania, ankietowani zostali zapytani właśnie o tę kwestię. Pierwsze pytanie dotyczyło tego czy System Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną pracy funkcjonuje w przedsiębiorstwie jako część Zintegrowanego Systemu Zarządzania.

W 100% przypadków odpowiedź na to pytanie była twierdząca. Dodatkowo ankietowani w rozmowie często podawali pozytywne aspekty takiego funkcjonowania systemu zarządzania BHP. W większości przypadków system ten był wdrażany w drugiej kolejności po wdrożeniu systemu zarządzania jakością lub w trzeciej kolejności po wdrożeniu systemu zarządzania jakością, a następnie zarządzania środowiskiem.
Kolejne pytanie było pytaniem otwartym i dotyczyło wskazania przez respondentów systemów, które zintegrowane są z systemem zarządzania BHP (rys. 7).
Z zebranych danych wynika, że najwięcej przedsiębiorstw dokonało integracji systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy z systemem zarządzania jakością wg normy ISO 9001:2008. Taką odpowiedź podało 24 respondentów. System ten stanowi podstawę do wdrażania innych systemów zarządzania, dlatego taki rozkład odpowiedzi nie jest zaskakujący. Kolejnym system, który został podany przez 19 respondentów to system zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001:2004. Coraz częściej jest ona obligatoryjna dla przedsiębiorstw, które chcą współpracować z zagranicznymi dostawcami, oraz które chcą liczyć się na rynku międzynarodowym. Dlatego też bardzo często stosowaną „kombinacją” integracji jest zintegrowanie trzech systemów: zarządzania jakością, środowiskiem oraz BHP.
Następnymi wymienionymi systemami był system zgodny w wymaganiami standardu ISO/TS 16949:2009 wdrażany w przedsiębiorstwach z branży produkcyjnej, który został wskazany przez dwie organizacje oraz system zarządzania bezpieczeństwem informacji wg normy ISO/IEC 27001:2007. Do nielicznego grona integrowanych systemów można zaliczyć również system zarządzania bezpieczeństwem żywności wg normy ISO 22000:2005, system zarządzania energią wg normy ISO 50001:2011 oraz standard Q1 dla Ford, który rozszerza system motoryzacyjny.
Wszystkie systemy inne niż te integrowane tradycyjnie są wdrażane w przedsiębiorstwach ze względu na rodzaj działalności jaki je charakteryzuje lub też ze względu na kontrahentów czy dostawców, z którymi współpracują.
Niemniej jednak z danych wynika, że bardzo powszechnym zabiegiem jest integrowanie systemu zarządzania BHP z innymi systemami, co ułatwia jego wdrożenie oraz późniejsze funkcjonowanie ze względu na przykład na prowadzoną dokumentację.

5. Audyty wewnętrzne

Zgodnie z normą PN-N 18001:2004 audyt Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy został określony jako systematyczne i niezależne badanie, które ma na celu określenie czy ustalenia, podjęte działania i ich rezultaty są odpowiednie do realizacji polityki BHP oraz czy przyczyniają się do osiągania celów organizacji w tym zakresie. Zatem można uznać, ze głównym celem audytu w systemach zarządzania BHP jest zebranie dowodów, że wdrożony system BHP korzystnie wpływa na poprawę bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie.
Zwrócono również uwagę, że audyt powinien być przeprowadzany systematycznie i w sposób zapewniający bezpieczeństwo. Oznacza, to że powinien zostać ustalony program audytów oraz powinny zostać podjęte działania i decyzja aby zapewnić niezależność.

Pierwszym pytaniem dotyczącym audytów było „Czy w firmie przeprowadzane są audyty wewnętrzne?” Wszyscy respondenci udzielili twierdzącej odpowiedzi – w przedsiębiorstwach są przeprowadzane audyty wewnętrzne systemu zarządzania BHP – oznacza to, iż spełniają one jeden z najważniejszych wymagań normy.
Kolejne pytanie dotyczyło częstotliwości przeprowadzania audytów. Odpowiedzi ankietowanych zostały przedstawione na wykresie( rys. 8):
Z zebranych danych wynika, iż przedsiębiorstwa są świadome jak ważne jest przeprowadzanie audytów. Natomiast szczególny rozkład odpowiedzi (niemal po 50%), może świadczyć, że częstotliwość przeprowadzania audytów uzależniona jest od innego czynnika, niż świadomość i zaangażowanie pracowników – np. od wielkości przedsiębiorstwa lub rozmieszczeniu oddziałów firmy w różnych miastach Polski.

6. Problemy z wdrożeniem systemu zgodnego z wymaganiami normy PN-N-18001:2004

Następnym pytaniem, na które ankietowani zostali poproszeni o udzielenie odpowiedzi dotyczyło problemów związanych z wprowadzeniem systemu zarządzania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (rys. 9).
Za jeden z najtrudniejszych aspektów związany z wdrażaniem systemu zgodnego z PN-N 18001:2004 respondenci uznali opracowanie odpowiednich procedur – tej odpowiedzi udzieliła aż 1/3 ankietowanych.
Innymi częstymi problemami (każda stanowiła 40% odpowiedzi) które wskazywały przedsiębiorstwa były:

• czas realizacji (40%),
• koszty związane z wdrożeniem systemu (36%), oraz
• opór przed zmianą pracowników (32%).

Większość przedstawionych problemów jest związana z opracowaniem sposobów postępowania (procedur), a następnie adaptacją ich do warunków panujących w przedsiębiorstwie oraz do szczególnego charakteru działalności przedsiębiorstw produkcyjnych. Wdrażanie systemu zarządzania BHP wiąże się nie tylko z opracowaniem procedur, ale przede wszystkim z niezbędnymi zmianami, które należy dokonać w infrastrukturze, wyposażeniu, a także edukacji i uświadamianiu pracowników. Należy zwrócić uwagę, iż zaledwie 4% ankietowanych uznało ze jednym z problemów jest zmiana sposobu myślenia o bezpieczeństwie, a aż 32% zauważyło problem oporu pracowników przed wprowadzanymi zmianami. Może to oznaczać, że pracownicy są świadomi niebezpieczeństw związanych z wykonywaną przez nich pracą, ale z drugiej strony obawiają się zmiany dotychczasowego sposobu postępowania.

7. Monitorowanie i pomiary oraz szkolenie pracowników

Jednym z wymagań stawianym przedsiębiorstwom przez normę PN-N 18001:2004 jest monitorowanie bezpieczeństwa i higieny pracy zawarte w punkcie 4.5.1. Organizacje powinny przeprowadzać:

• monitorowanie aktywne – które skupia się na bieżącym sprawdzaniu czy stosowane środki ochronne i zapobiegawcze przed zagrożeniami i ryzykiem zawodowym oraz rozwiązania organizacyjne spełniają określone wymagania,
• monitorowanie reaktywne – sprawdzanie, czy nieprawidłowości w zakresie stosowanych środków zapobiegawczych i ochronnych przed zagrożeniami i związanym z nimi ryzykiem zawodowym oraz niezgodności w systemie zarządzania BHP, które ujawniły się wystąpieniem wypadków przy pracy, chorób zawodowych i zdarzeń potencjalnie wypadkowych, są zidentyfikowane i są przedmiotem odpowiednich działań.

Wszystkie badane przedsiębiorstwa potwierdziły, że przeprowadzają pomiary czynników szkodliwych i uciążliwych. Oznacza to ze są świadome zagrożeń, które są związane z wykonywaniem pracy, a także jak ważne jest zapobieganie i wczesne reagowanie. Natomiast dzięki stałym, okresowym pomiarom możliwa jest identyfikacja potencjalnych zagrożeń, czynników szkodliwych i uciążliwych oraz natychmiastowa reakcja – podjęcie działań korygujących, korekcyjnych lub zapobiegawczych.
Kolejnym ważnym aspektem jest zapewnienie bezpieczeństwa dla środowiska, życia i zdrowia ludzi, które jest zadaniem priorytetowym i powinno obowiązywać w każdym przedsiębiorstwie. Aby jednak można było zapewnić odpowiednie bezpieczeństwo w przedsiębiorstwie pracownicy muszą zostać poinformowani i przeszkoleni o możliwości wystąpienia potencjalnych zagrożeń i reagowaniu w przypadku ich wystąpienia. Dlatego to respondenci zostali poproszeni o udzielenie odpowiedzi na pytanie “Czy pracownicy przedsiębiorstwa są okresowo informowani i uświadamiani o potencjalnych źródłach zagrożeń?”.

Wszystkie badane przedsiębiorstwa zadeklarowały, o czynnym kształceniu pracowników i umacnianiu świadomości na temat potencjalnych źródeł zagrożeń (rys. 10).
Druga części tego pytania to uzasadnienie wcześniejszej wypowiedzi. Na tym etapie można było wybrać więcej niż jedną odpowiedź. Ze względu na fakt, że wszyscy respondenci udzielili twierdzącej odpowiedzi, zostali wyłącznie poproszeni o wymienienie metod, które pozwalają na informowanie i uświadamianie pracowników (rys. 11). Odpowiedzi które zostały wybrane przez badane jednostki to:

• szkolenia z zakresu BHP,
• szkolenia z pierwszej pomocy,
• tablice informacyjne,
• pracownicy zostali poinformowani o postępowaniu w przypadku awarii i/lub wypadku.

Najczęściej udzielaną odpowiedzią to szkolenia z zakresu BHP (36%) oraz szkolenia z pierwszej pomocy (22%), które mogą być bardzo skuteczne w momencie gdy wiedza z takich szkoleń jest systematycznie sprawdzana. Dobrym rozwiązaniem, które może być również wykorzystywane w szkoleniach to ćwiczenia praktyczne, które pomogą wyszkolić umiejętności pracowników. Bardzo często pracownicy są tylko informowani o postępowaniu w przypadku awarii (25%) bez możliwości ćwiczeń praktycznych, co może spowodować brak wystarczającego przygotowania w przypadku awarii lub wypadku.

W firmach, biurach, laboratoriach czy zakładach i magazynach obowiązkiem jest stosowanie różnego rodzaju oznaczeń bezpieczeństwa. W każdej organizacji powinny znajdować się tablice informacyjne ostrzegające przed potencjalnymi zagrożeniami oraz np. wskazujące, że dana osoba znalazła się w strefie zagrożenia i powinna zachować wszelkie możliwe środki ostrożności. Takie tablice są tworzone zgodnie z normami prawnymi obowiązującymi w Polsce, które określają wygląd tych elementów. Natomiast wśród ankietowanych tylko 17% przyznało się do używania takich tablic.

8. Korzyści z wdrożenia systemu oraz zmiana pozycji przedsiębiorstwa na rynku

Jednym z celów badania było sprawdzenie, jakie korzyści występują po wdrożeniu w przedsiębiorstwie Systemu BHP. Ankietowani zostali poproszeni o wybranie podanych w ankiecie odpowiedzi. W tym pytaniu można było wybrać więcej niż jedną odpowiedz. Możliwości były następujące:

• wzrost zaufania klientów, firm ubezpieczeniowych lub państwowych organów kontrolnych,
• stworzenie pozytywnego wizerunku firmy,
• zmniejszenie liczby wypadków lub awarii,
• poprawę warunków pracy pracowników,
• ułatwienie zarządzania organizacją, szczególnie w zakresie spełnienia wymagań prawnych i innych BHP,
• wzrost zaufania pracowników do organizacji i identyfikowanie się z nią,
• zmniejszenie ilości zwolnień chorobowych,
• wzrost świadomości pracowników w zakresie bezpieczeństwa pracy.

Na podstawie zebranych danych (rys. 12) można zauważyć, że odpowiedzi udzielane przez ankietowanych rozkładają się prawie równomiernie. Różnica pomiędzy najczęściej udzielaną odpowiedzią wynosi 15%. Najpopularniejsze odpowiedzi to:

• wzrost świadomości pracowników w zakresie bezpieczeństwa prac (20%),
• zmniejszenie liczby wypadków lub awarii (20%).

Porównując inne wybrane korzyści z najpopularniejszymi odpowiedziami można zauważyć, że pokrywają się one z podstawowym celem zdrożenia normy PN-N-18001:2004, którym jest zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa w organizacjach. Natomiast najrzadziej wybieraną odpowiedzią wśród ankietowanych było ”zmniejszenie ilości zwolnień chorobowych”. Jest to dodatkowy cel, który został osiągnięty jednak świadczy on o innych korzyściach a mianowicie o zmniejszeniu ilości wypadków, co zarazem wynika z większej świadomości. Można zatem zauważyć, że wprowadzenie systemu BHP do przedsiębiorstwa generuje dużo korzyści jednak każda z nich wywodzi się z podstawowych celów systemu, czyli zwiększenia bezpieczeństwa w miejscu pracy.

9. Pozycja przedsiębiorstwa po wdrożeniu Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy

Po korzyściach pojawia się również pytanie o zmianę pozycji przedsiębiorstw z wdrożonym systemem na rynku, ponieważ wiadomym jest, że wdrożenie takiego systemu jest spowodowane coraz większą konkurencją na rynku, a także chęcią umocnienia pozycji organizacji w branży motoryzacyjnej. Odpowiedzi przedstawione na rys. 13 wyraźnie wskazują na fakt, że większość przedsiębiorców jest zadowolonych z wdrożenia systemu, a pozycja na rynku umocniła się. Respondenci dawali do zrozumienia, że dzięki systemowi zwiększyła się liczba kontrahentów, a także ich zadowolenie.

Zadowalający jest fakt, że aż 80% ankietowanych twierdzi, że pozycja ich przedsiębiorstwa umocniła się. Niestety wśród badanych organizacji także nie zostały zanotowane zmiany wywołane wdrożeniem systemu. Można przypuszczać, że przedsiębiorstwa, które nie zauważają zmian w funkcjonowaniu organizacji, mogły być źle przygotowane do procesu wdrażania, lub nie posiadają odpowiedniej wiedzy na temat systemów.

Podsumowanie

Po przeprowadzeniu badania i dokonaniu analizy wyników z ankiet można potwierdzić postawioną wcześniej hipotezę badawczą, że wdrożenie systemu zgodnie z wymaganiami normy PN-N-18001:2004 powoduje zwiększenie bezpieczeństwa pracowników oraz podnosi higienę pracy w przedsiębiorstwie. Respondenci z ankietowanych przedsiębiorstw, którzy w dużej większości byli Specjalistami BHP lub Pełnomocnikami Zintegrowanego Systemu Zarządzania stwierdzili, że wdrożenie i utrzymanie systemu zarządzania BHP nie tylko poprawia funkcjonowanie przedsiębiorstwa, ale również przyczynia się do podniesienia bezpieczeństwa środowiska pracy. W skuteczniejszy sposób można monitorować wypadki lub sytuacje potencjalnie wypadkowe, a także czynniki, które mają wpływ na środowisko i higienę pracy.

Autorzy:
Edyta Czarnacka – Wacławik
Aneta Czaja
Małgorzata Dąbrowa
Monika Nowak