Opracowanie wyników badań
1. Zakres badań
Tematem badania były wyzwania dla przedsiębiorstw posiadających system wdrożony zgodnie z ISO/TS 16949:2009. Badaniu podlegały przedsiębiorstwa, które wdrożyły wymagania zgodnie z normą ISO/TS 16949:2009 oraz otrzymały certyfikat systemu zgodnego z wymaganiami owej normy. Firmy te zostały wybrane na postawie danych z The ISO Survey Management System Standard Certification 2012. Zgodnie z tym raportem w roku 2012 liczba firm posiadających system zgodny z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009 w Polsce wyniosła 505.
Próba reprezentatywna przy założeniu 90% poziomu ufności, 50% udziału populacji generalnej, a także 6% błędu szacowania, wielkość próby reprezentatywnej wynosi 137.
Celem badania była ocena wprowadzonego systemu zarządzania w przedsiębiorstwach, które działają w branży motoryzacyjnej lub muszą spełniać wymagania normy ISO/TS 16949:2009 ze względu na współpracę z organizacjami pochodzącymi z tej branży. Zdobycie informacji dotyczących wprowadzania owego systemu do przedsiębiorstw oraz późniejsze poszerzanie jego funkcjonowania poprzez stosowanie odpowiednich narzędzi, charakterystycznych dla tego systemu. Ważne są aspekty wdrażania systemu, a mianowicie sposób i czas wdrażania, jak również kwestia audytów wewnętrznych przeprowadzanych w przedsiębiorstwach. Kolejnym istotnym zagadnieniem jest wskazanie podręczników, które stosowane są w organizacjach w ramach uzupełniania działania systemu – można traktować je jako wspomniane wyżej narzędzia, które są charakterystyczne dla tego systemu. Następną ważną kwestią są problemy, które pojawiły się podczas wdrażania systemu, a także korzyści jakie ten system przyniósł przedsiębiorstwu oraz pozycja organizacji na rynku, po jego wdrożeniu. Istotnym zagadnieniem były również wyzywania z jakimi musiały zmierzyć się przedsiębiorstwa podczas wdrażania systemu zgodnego z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009.
Hipoteza badawcza, która została postawiona na początku badania zakładała, że wdrożenie systemu zgodnie z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009 powoduje rozszerzenie współpracy firm na rynku polskim z przedsiębiorstwami działającymi w branży motoryzacyjnej na całym świecie.
Badanie polegało na ankietowaniu wybranych jednostek przedsiębiorstw, które wdrożyły system zgodny z wymaganiami ISO/TS 16949:2009. Przedsiębiorstwa te powinny charakteryzować się dążeniem do dostosowania się do warunków panujących na rynku poprzez liczne procesy usprawniające organizację systemu produkcji oraz do osiągnięcia jak najwyższej jakości, czyli spełnienia jakości inżynieryjnej dla wyrobu, co spowoduje spełnienie wyspecyfikowanych wymagań klientów, które w branży motoryzacyjnej są szczególnie skomplikowane.
Dane o poszczególnych przedsiębiorstwach potrzebne do przeprowadzenia ankiet telefonicznych pochodziły ze stron internetowych poszczególnych firm, natomiast dane teoretyczne zaczerpnięte są z literatury związanej z tematem systemu zgodnego z wymaganiami ISO/TS 16949:2009.
Odpowiedzi zostały udzielone przez 62 przedsiębiorstwa przy rzeczywistym poziomie ufności 69% dla populacji generalnej wynoszącej 505 przedsiębiorstw, podczas przeprowadzania rozmów z osobami zajmującymi się wdrażaniem systemu i jego narzędzi oraz ich działaniem.
2. Charakterystyka systemu
Standard ISO/TS 16949:2009 to specyfikacja techniczna ISO, która ujednolica istniejące amerykańskie (QS-9000), niemieckie (VDA6.1), francuskie (EAQF) i włoskie (AVSQ) normy systemów jakości w branży motoryzacyjnej w obrębie globalnego przemysłu motoryzacyjnego, w celu wyeliminowania potrzeby wielokrotnych certyfikacji dla spełnienia wymagań klienta.
Wraz z normą ISO 9001:2008, specyfikacja ISO/TS 16949:2009 określa wymagania wobec systemu jakości dla produktów z zakresu projektowania i opracowywania, produkcji, instalacji i serwisowania w przemyśle motoryzacyjnym. Poza tym istnieją także indywidualne wymagania klienta, które są wymagane przez poszczególnych producentów pojazdów.
ISO/TS 16949:2209 jest normą motoryzacyjną, która opiera się na strukturze i wymaganiach normy ISO 9001:2008. ISO 9001 zawiera wymagania jakościowe, natomiast norma ISO/TS 16949:2009 stanowi techniczne uzupełnienie normy ISO 9001 o wymagania branży motoryzacyjnej (specyficzne procedury i zapisy).
3. Działalność przedsiębiorstw w branży motoryzacyjnym oraz wdrożenie systemu zgodnego z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009
Aby odpowiednio przeanalizować naturę wyzwań dla przedsiębiorstw, które posiadają system wdrożony zgodnie z ISO/TS 16949:2009, który jest systemem zawierającym wymagania dla producentów oraz dostawców z branży motoryzacyjnej, należy najpierw zdobyć informacje na temat okres działalności przedsiębiorstwa w tym sektorze. Ankietowani mieli do wyboru odpowiedzi:
a) ponad 10 lat,
b) 5 – 10 lat,
c) mniej niż 5 lat.
Z zebranych danych wynika (rys.1.), że najwięcej przedsiębiorstw chwali się długim stażem na rynku, a mianowicie 26 z nich deklaruje działalność na rynku od ponad 10 lat. Na drugim miejscu znajdują się przedsiębiorstwa działające na rynku od 5 -10 lat (22), a na trzecim te z najkrótszym stażem mniej niż 5 – ciu lat (14).
Taki rozkład danych może świadczyć o tym, że organizacje działające w branży motoryzacyjnej, aby być konkurencyjnymi na rynku, muszą szczycić się zaufaniem klientów, które pozyskiwane jest przez wiele lat. Liczba przedsiębiorstw, które są najkrócej na rynku, może dowodzić faktu, że branża motoryzacyjna rozwija się od paru lat, o czym może świadczyć wzrost liczby certyfikatów systemów zgodnych z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009.
Kolejnym ważnym aspektem są przyczyny wdrożenia systemu zgodnego z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009. Respondenci mogli wybrać przyczyny spośród podanych poniżej:
- a) jasne sprecyzowanie odpowiedzialności kierownictwa oraz odpowiedzialności za jakość, dotyczącą produkcji na wszystkich zmianach,
- b) zwiększenie świadomości pracowników odnośnie istotności i ważności ich działań oraz ich wkładu w osiąganie celów jakościowych,
- c) chęć stosowania narzędzi zarządzania jakością dla przemysłu samochodowego – SPC, MSA,
- d) proces pomiaru percepcji i satysfakcji klienta poprzez ciągłą ocenę skuteczności procesów,
- e) chęć współpracy z międzynarodowymi przedsiębiorstwami na rynkach krajowych i zagranicznych, które wymagają działania zgodnego z normą ISO/TS 16949:2009.
Respondenci jako najważniejszą przyczynę wdrożenia systemu wskazywali odpowiedź e (rys.2.), a mianowicie chęć współpracę z międzynarodowymi przedsiębiorstwami na rynkach krajowych i zagranicznych. Taką odpowiedź wskazało 20 respondentów. Kolejnymi odpowiedziami, który były na podobnym poziomie były kolejno odpowiedź d, b i a. Ważne dla przedsiębiorstw było wprowadzenie procesu pomiaru percepcji i satysfakcji klienta poprzez ocenę skuteczności procesów, zwiększenie świadomości pracowników odnośnie istotności i ważności ich działań oraz ich wkładu w osiąganie celów jakościowych oraz jasne sprecyzowanie odpowiedzialności kierownictwa oraz odpowiedzialności za jakość, dotyczącą produkcji na wszystkich zmianach. Należy więc podkreślić fakt, że dla przedsiębiorców ważna jest zadowolenie klientów oraz najwyższa jakość produktów i usług, co jest powodem dla doskonalenia zarządzania organizacją.
Następnym zagadnieniem jest to czy system został wdrożony samodzielnie przez przedsiębiorstwo, czy przez firmę zewnętrzną. W 60% przypadków, system zgodny z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009 został wdrożony przez firmę zewnętrzną (rys.3). Może to wynikać z faktu, że wdrożenie tego systemu jest procesem skomplikowanym i wymagającym zaangażowania wszystkich pracowników przedsiębiorstwa. Firma konsultingowa świetnie sprawdzi się przy wdrożeniu systemu, a dla przedsiębiorstwa będzie to przynosiło ogromne korzyści.
Jeżeli chodzi o czas wdrażania systemu (rys. 4.) to ze względu na jego skomplikowany charakter oraz szczegółowe wymagania, najwięcej wskazań, bo aż 40% odpowiedzi to 12 – 18 miesięcy. Następne odpowiedzi to od 6 do 12 miesięcy (17%), powyżej 24 miesięcy (18%) oraz 18 – 24 miesięcy (20%). Tylko 2 osoby wskazały odpowiedź poniżej 6 miesięcy, gdyż respondenci rozumieli pytanie, jako sam proces wdrażania, pomijając etap przygotowań i szkoleń.
4. Audyty wewnętrzne
Audyt wewnętrzny – według definicji podanej przez The Institute of Internal Auditors (IIA) – jest niezależną działalnością doradczą i weryfikującą, której celem jest usprawnienie operacyjne organizacji i wniesienie do niej wartości dodanej. Audyt wewnętrzny pomaga organizacji w osiąganiu jej celów poprzez systematyczne i metodyczne podejście do oceny i doskonalenia skuteczności procesów zarządzania ryzykiem, kontroli i zarządzania organizacją. Główne elementy i cele audytu wewnętrznego zawarte w definicji:
- pomoc organizacji w osiąganiu jej celów,
- ocena i doskonalenie skuteczności procesów zarządzania ryzykiem, kontroli oraz zarządzania organizacją,
- niezależna działalność doradcza i weryfikująca, której celem jest usprawnienie operacyjne organizacji oraz wniesienie do niej wartości dodanej,
- niezależność i obiektywizm,
- systematyczne i metodyczne podejście.
Z względu na fakt, że audyty wewnętrzne są bardzo ważne przy wdrażaniu nowego systemu zarządzania jakością respondentom zostały zadane pytania na ten temat. Na pytanie czy w przedsiębiorstwie przeprowadzane są audyty wewnętrzne, wszyscy ankietowani jednogłośnie odpowiedzieli, że w ich organizacjach takie audyty mają miejsce. Drugim pytaniem dotyczącym tego zagadnienia była częstotliwość ich przeprowadzania (rys.5.).
Z zebranych danych wynika, że audyty wewnętrzne przeprowadzane są w przedsiębiorstwie raz na pół roku (53% odpowiedzi) oraz firmy zewnętrzne pomagające wdrażać system zgodny z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009. Kolejną odpowiedzią było przeprowadzanie audytów wewnętrznych raz na rok (47% ankietowanych). Z tych danych wynika, więc że przedsiębiorcy przestrzegają wymagań normy i przeprowadzają audyty wewnętrzne zgodnie z tym, co jest zapisane w normie.
5. Podręczniki stosowane w przedsiębiorstwie, uzupełniające działanie systemu
Kolejnym zagadnieniem poruszonym w badaniu były podręczniki, które są dodatkowo stosowane i które wspomagają i uzupełniają działanie całego systemu. Respondenci mogli wskazać następujące podręczniki:
- a) „Zaawansowane planowanie jakości wyrobów” – ang. „Advanced Product Quality Planning (APQP)”,
- b) “Proces zatwierdzania części do produkcji – ang. „Production Part Approval Process (PPAP)”,
- c) „Statystyczna Kontrola Procesów” – ang. „Statistical Process Control” (SPC),
- d) „Analiza systemu pomiarowego” – ang. „Measurement System Assessment” (MSA),
- e) „Analiza przyczyn i skutków wad” – ang. „Failure Mode and effects analysis” – FMEA,
- f) “Ocena systemu jakości” – ang. „Quality System Assessment” – QSA.
Ankietowani często wskazywali więcej podręczników niż jeden, ale zostali poproszeni o wskazanie tego podręcznika, który stosowany jest najdłużej.
Największą popularnością stosowania cieszy się SPC czyli Statystyczna Kontrola Procesów (rys.6). Wynika to z faktu, że umożliwia obiektywną ocenę, czy dany proces podlega swojej normalnej zmienności czy też zaczyna się zachowywać niestandardowo. Na drugim miejscu wśród przedsiębiorców znalazła się Analiza przyczyn i skutków wad – ang. „Failure Mode and effects analysis” – FMEA, ze względu na fakt, że metoda ta zapobiega skutkom wad, które mogą wystąpić w fazie projektowania wyrobu, a więc pozwala utrzymać odpowiednią jakość wyrobów i usług. Wyraźnie mniejszą popularnością cieszą się podręczniki:
- a) „Zaawansowane planowanie jakości wyrobów” – ang. „Advanced Product Quality Planning (APQP)”,
- b) “Proces zatwierdzania części do produkcji – ang. „Production Part Approval Process (PPAP)”,
- c) „Analiza systemu pomiarowego” – ang. „Measurement System Assessment” (MSA),
- d) “Ocena systemu jakości” – ang. „Quality System Assessment” – QSA.
Trzeba jednak podkreślić, że ankietowani często podawali większą liczbę podręczników, a te cztery wyżej wymienione są w przedsiębiorstwach stosowane najkrócej. Ankietowani wskazywali, że podręczniki te pozwalają na zaawansowaną i szczegółową kontrolę jakości wyrobów, które są produkowane w przedsiębiorstwach czy usług dostarczanych klientom. Pomagają one również w odpowiednim dopracowaniu procesów, które przeprowadzane są na produkcji, a także utrzymywanie odpowiednich systemów pomiarowych.
6. Problemy z wdrożeniem systemu zgodnego z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009
Bardzo ważną kwestią przy wdrażaniu tak skomplikowanego systemu, były problemy, które pojawiły się przy jego wprowadzaniu do przedsiębiorstw. Ankietowani mieli do wyboru następujące odpowiedzi:
a) Brak zaangażowania ze strony kadry kierowniczej.
b) Brak zaangażowania pracowników.
c) Nie przestrzeganie przez pracowników zasad działania systemu i praca, tak jak dotychczas.
d) Nie było żadnych problemów z wdrożeniem tego systemu
e) Inne (jakie?).
Największym problemem, jaki wskazywali respondenci było nie przestrzeganie przez pracowników zasad działania systemu i praca, tak jak dotychczas, co było uciążliwe i spowalniało wdrażanie całego systemu. Musiały odbywać się dodatkowe szkolenia dla pracowników, szczególnie z produkcji, którzy nie respektowali nowych zasad. Problem pojawiał się, jeżeli chodzi o zaangażowanie pracowników, a także brakiem zaangażowania kadry kierowniczej, która nie respektowała dodatkowej dokumentacji. Jednak pojawiła się również odpowiedź, że nie było żadnych problemów z wdrożeniem systemu, co stanowiło 19,5% odpowiedzi (rys.7).
7. Korzyści z wdrożenia systemu oraz zmiana pozycji przedsiębiorstwa na rynku
Kolejnym aspektem poruszonym podczas przeprowadzania badań były korzyści z wdrożenia systemu zgodnego z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009. Respondenci mogli wybierać z poniższych odpowiedzi:
- a) bezproblemowy przebieg współpracy, dzięki dopasowaniu szeregu aspektów produkcji według tych samych zasad,
- b) uregulowane, sprawdzone procesy produkcji,
- c) doskonalenie jakości procesów i dostawców,
- d) ograniczenie wielokrotnych certyfikacji przez stronę trzecia, oszczędzając czas i zasoby dostawcy potrzebne do innych działań w zakresie jakości i usprawnień,
- e) ograniczenie audytów strony drugiej, również oszczędzające czas.
Często też wskazywali inne nie wymienione wśród podanych odpowiedzi, a mianowicie (rys.8):
- poprawa opinii klientów dzięki zrozumieniu ich wymagań i oczekiwań – wzrost zaufania do marki,
- zwiększenie możliwości dostępu do nowych rynków zbytu,
- oszczędności poprzez obniżenie kosztów związanych z ilością błędów, reklamacji i napraw,
- usprawnienie komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej,
- zdefiniowanie wyraźnego zakresu odpowiedzialności i uprawnień dla całego personelu,
- usprawnienie wykorzystania czasu i zasobów,
- udoskonalenie i lepsze zrozumienie procesów zachodzących w organizacji,
- ustalenie kierunków rozwoju i celów dla organizacji,
- budowanie partnerskiej współpracy z dostawcami i podwykonawcami,
- lepsze wykorzystanie posiadanych zasobów.
Respondenci chętnie wymieniali spostrzeżenia na temat korzyści jakie powoduje wdrożenie systemu zgodnego z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009.
Natomiast spośród odpowiedzi zaproponowanych w ankiecie, respondenci najczęściej wskazywali uregulowanie procesów produkcji, jaką największą korzyść (34%). Na kolejnych pozycjach znajdowały się kolejno: doskonalenie jakości procesów i dostawców, ograniczenie audytów strony drugiej, ograniczenie wielokrotnych certyfikacji przez stronę trzecia oraz bezproblemowy przebieg współpracy (rys.9).
Po korzyściach pojawia się również pytanie o zmianę pozycji przedsiębiorstw z wdrożonym systemem na rynku, ponieważ wiadomym jest, że wdrożenie takiego systemu jest spowodowane coraz większą konkurencją na rynku, a także chęcią umocnienia pozycji organizacji w branży motoryzacyjnej. Odpowiedzi przedstawione na rys. 10 wyraźnie wskazują na fakt, że większość przedsiębiorców jest zadowolonych z wdrożenia systemu, a pozycja na rynku umocniła się. Respondenci dawali do zrozumienia, że dzięki systemowi zwiększyła się liczba kontrahentów, a także ich zadowolenie.
Tylko 3% przedsiębiorstw, a więc dwóch respondentów wskazało, że pozycji przedsiębiorstwa spadła, co wynikało z faktu, że system był wdrożony nieprawidłowo, a jego działanie nie sprawdzało się w przedsiębiorstwie.
8. Wyzwania z jakimi spotkały się przedsiębiorstwa podczas wdrażania systemu
Tematem niniejszych badań były wyzwania dla przedsiębiorstw posiadających system zgodny z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009, a więc jakie wyzwania pojawiały się podczas wdrażania tego systemu. Respondenci mieli do wyboru następujące odpowiedzi:
- a) wdrażanie poszczególnych wymagań normy,
- b) rozszerzanie działania systemu o narzędzia SPC, MSA, VSM,
- c) audyty wewnętrzne,
- d) przystosowanie działania systemu do certyfikacji.
W kwestii wyzwań, jakie pojawiały się podczas wdrażania systemu (rys.11), a także jego funkcjonowania w przedsiębiorstwie respondenci najczęściej wskazywali, jako największe wyzwania wdrażanie poszczególnych wymagań normy (39% odpowiedzi). Dużo łatwiejszy przebieg procesu wdrażania następował w przedsiębiorstwach, które posiadały już inne certyfikowane systemy na przykład ISO 9001, ponieważ wystarczyło poszerzyć dokumentację o wymagania standardu technicznego. Na podobnym poziomie znajdują się odpowiedzi, że wyzwaniem dla przedsiębiorstw było rozszerzanie działania systemu o narzędzie tj. SPC, MSA czy VSM (27%) oraz przystosowanie działania systemu do certyfikacji (26%). Uzyskanie certyfikatu na zgodność z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009 wymaga bowiem ogromnej pracy i wprowadzenia nowych wymagań w procesie produkcji. Najmniejszym wyzwaniem dla przedsiębiorców były audyty wewnętrzne – stanowiło to tylko 8% odpowiedzi.
Podsumowanie
Po przeprowadzeniu badania i dokonaniu analizy wyników z ankiet sądzę, że można potwierdzić postawioną wcześniej hipotezę badawczą, że wdrożenie systemu zgodnie z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009 powoduje rozszerzenie współpracy firm na rynku polskim z przedsiębiorstwami działającymi w branży motoryzacyjnej na całym świecie. Respondenci bowiem wyraźnie wskazali, że pozycja przedsiębiorstwa na rynku wzrosła, a liczba kontrahentów zwiększyła się. Podniosło się także zaufanie klientów na rynku polskim, a także zagranicznym, a dzięki wdrożonemu systemowi, który zgodny jest z wymaganiami normy ISO/TS 16949:2009 polskie przedsiębiorstwa spełniają wymagania zagranicznych kontrahentów i mogą z nimi współpracować.
Autor: Edyta Czarnacka – Wacławik