Zasady kontroli obrotu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania

Wstęp

Kontrola obrotu to różnego rodzaju restrykcje nałożone przez ustawodawstwo europejskie nie tylko na obrót materialny, ale także niematerialny określonymi towarami, technologią oraz oprogramowaniem. Restrykcje dotyczą również świadczenia usług (pośrednictwa lub pomocy technicznej), które związane są z towarami podlegającymi kontroli. Ustalone ograniczenia wiążą się głównie z koniecznością uzyskania przez dany podmiot odpowiedniego rodzaju zezwoleń na realizację czynności, które podlegają kontroli. Wprowadzenie takich restrykcji ma na celu ochronę bezpieczeństwa obszaru Unii Europejskiej, eliminowanie i utrudnianie działania organizacjom terrorystycznym, a także niedopuszczanie do rozprzestrzeniania się broni masowego rażenia. Regulacje dotyczące kontroli obrotu stanowią akty prawne ogłoszone na poziomie Unii Europejskiej, z których to wynikają przepisy krajowe. Wszystkie podmioty, które realizują czynności podlegające pod kontrolę obrotu zobowiązane są do przestrzegania ww. przepisów, a w przypadku ich naruszenia grozi im kara pozbawienia wolności oraz dodatkowo kary finansowe [2].

Kontrola obrotu – aspekty prawne

Podstawowym aktem prawnym dotyczącym kontroli obrotu obowiązującym na poziomie unijnym jest Rozporządzenie Rady (WE) nr 428/2009 z dnia 5 maja 2009 r. ustanawiające wspólnotowy system kontroli wywozu, transferu, pośrednictwa i tranzytu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania (DZ. Urz. UE z 2009 r. L 134/1 z późn. zm.). Rozporządzenie to wprowadziło wymóg skutecznej kontroli produktów podwójnego zastosowania podczas wywozu z Unii, tranzytu przez Unię lub dostawy do państwa trzeciego w wyniku usług pośrednictwa świadczonych przez pośrednika mającego miejsce pobytu lub siedzibę w Unii. W załączniku I tego rozporządzenia określono również wspólnotowy wykaz produktów podwójnego zastosowania, które podlegają kontroli na terenie Unii Europejskiej [1].

Na poziomie krajowym najważniejszym dokumentem dotyczącym kontroli obrotu jest Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (tekst jedn. Dz. U. 2000 nr 119 poz. 1250 z późn. zm.). Oprócz regulacji dotyczących produktów podwójnego zastosowania ustawa zawiera również regulacje dotyczące obrotu uzbrojeniem [2].

Pozostałymi aktami prawnymi związanymi z kontrolą obrotu i wynikającymi z ww. ustawy są:

1. Rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 3 kwietnia 2018 r. w sprawie zakresu informacji przekazywanych organowi kontroli obrotu przez podmiot dokonujący obrotu towarami o znaczeniu strategicznym w ramach zezwoleń generalnych (Dz. U. 2018. 747).
2. Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 25 maja 2017 r. w sprawie krajowego zezwolenia generalnego (Dz. U. 2017. 1045).
3. Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 21 lutego 2017 r. w sprawie urzędów celno-skarbowych, w którym może być dokonywany wywóz, przywóz i tranzyt towarów o znaczeniu strategicznym (Dz. U. 2017. 365).
4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 czerwca 2014 r. w sprawie sposobu prowadzenia rejestru udzielonych zezwoleń indywidualnych i globalnych oraz podmiotów korzystających z zezwoleń generalnych (Dz. U. 2014. 885).
5. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 maja 2014 r. w sprawie wzoru zgłoszenia zamiaru dokonania przywozu lub transferu wewnątrzunijnego produktów podwójnego zastosowania wykorzystywanych w telekomunikacji lub do ochrony informacji (Dz. U. 2014. 623).
6. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 1 lipca 2013 r. w sprawie wzoru certyfikatu weryfikacji dostawcy oraz sposobu ewidencjonowania wydanych certyfikatów (Dz. U. 2013. 774, z póżń. zm.).
7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 maja 2013 r. w sprawie ewidencji obrotu towarami o znaczeniu strategicznym (Dz. U. 2013. 525).
8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 lipca 2012 r. w sprawie wzoru wniosków ora zezwoleń na obrót towarami o znaczeniu strategicznym (Dz. U. 2012. 924).
9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 lipca 2012 r. w sprawie wzoru certyfikatu importowego (Dz. U. 2012. 923).

Jeżeli chodzi o zezwolenie na obrót produktami podwójnego zastosowania to można je uzyskać po spełnieniu wymagań, które zostały określone na drodze Ustawy z dnia 29 listopada 2000 r.

Kontrola obrotu – rodzaje zezwoleń

W kontroli obrotu wyróżnia się trzy rodzaje zezwoleń:

1. Zezwolenie indywidualne – zezwolenie w rozumieniu art. 2 pkt. 8 rozporządzenia nr 428/2009 lub w przypadku uzbrojenia, a także innych niż wywóz form obrotu produktami podwójnego zastosowania, zezwolenie udzielone jednemu podmiotowi w odniesieniu do jednego końcowego użytkownika, importera lub odbiorcy w innym państwie, dotyczące określonej ilości i wartości jednoznacznie określonych towarów o znaczeniu strategicznym [2].
2. Zezwolenie globalne – zezwolenie w rozumieniu art. 2 pkt. 10 rozporządzenia nr 428/2009 lub w przypadku uzbrojenia, a także innych niż wywóz form obrotu produktami podwójnego zastosowania, zezwolenie udzielone jednemu podmiotowi w odniesieniu do jednego lub większej liczby końcowych użytkowników, importerów lub odbiorców w innym państwie lub państwach, dotyczące określonych typów lub kategorii towarów o znaczeniu strategicznym [2].
3. Zezwolenie generalne – które udzielane jest w odniesieniu do towarów o znaczeniu strategicznym wskazanych w wykazie określonym w przepisach wydanych na podstawie art.5a ust. 3 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. [3].

Jeżeli chodzi o zezwolenie generalnie to wyróżnia się [3]:

• zezwolenie ZG-PL-U-1 na transfer wewnątrzunijny towarów o znaczeniu strategicznym z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• zezwolenie ZG-PL-U-2 na wywóz towarów o znaczeniu strategicznym,
• zezwolenie ZG-PL-U-3 na wywóz lub transfer wewnątrzunijny z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej towaru o znaczeniu strategicznym do zagranicznego eksportera lub zagranicznego dostawcy tego towaru po pokazach, testach, wystawach odbywających się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
• zezwolenie ZG-PL-U-4 na pomoc techniczną w zakresie towarów o znaczeniu strategicznym,
• zezwolenie ZG-PL-U-5 na wywóz lub transfer wewnątrzunijny z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz pomoc techniczną w zakresie towarów o znaczeniu strategicznym,
• zezwolenie ZG-PL-U-6 na wywóz towarów o znaczeniu strategicznym do krajów określonych w załączniku nr 6 do rozporządzenia,
• zezwolenie ZG-PL-U-7 na wywóz lub transfer wewnątrzunijny przez jednostki wojskowe z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej towarów o znaczeniu strategicznym.

Z wnioskiem o wydanie zezwolenia indywidualnego i globalnego może wystąpić: osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną. Wnioskodawcą może być osoba mieszkająca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub podmiot posiadający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej [4].

Wnioskodawca oprócz wniosku musi złożyć również następujące dokumenty [4]:

• oświadczenie o posiadaniu koncesji (MSWiA) lub innych zezwoleń, które uprawniają go do posiadania towaru o znaczeniu strategicznym lub prowadzenia działalności, która związana jest z wnioskowanym obrotem (jeżeli posiadanie tego rodzaju koncesji lub zezwoleń jest wymagane przepisami prawa),
• projekt umowy lub umowę dotyczącą obrotu, jeśli taka umowa jest wymagana w odniesieniu do danego obrotu albo list intencyjny lub zapytanie ofertowe,
• certyfikat importowy lub oświadczenie końcowego użytkownika w przypadku wywozu lub transferu wewnątrzunijnego,
• zgodę właściwego zagranicznego organu na określone dysponowanie towarem, w przypadku, gdy importer lub końcowy użytkownik zobowiązał się do uzyskania takiej zgody albo oświadczenie, że wnioskodawca nie posiada wiedzy w zakresie zobowiązania, o którym mowa w art. 9 ust. 2 pkt 10 ustawy.

Wniosek należy złożyć do Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii, na stronie którego do pobrania są wzory wniosków o wydanie poszczególnych rodzajów zezwoleń indywidualnych i globalnych:

• na wywóz,
• na transfer wewnątrzunijny,
• na pomoc techniczną,
• na usługę pośrednictwa,
• na wydanie certyfikatu importowego,
• poświadczenie oświadczenie końcowego użytkownika.

Jeżeli chodzi o prowadzanie obrotu na podstawie generalnego unijnego zezwolenia na wywóz wymaga to złożenia oświadczenia o terminie jego rozpoczęcia. Oświadczenie musi zostać złożone organowi kontroli obrotu najpóźniej miesiąc od daty wywozu towaru.

Monitorowanie przywozu lub transferu wewnątrzunijnego

Przywóz lub transfer wewnątrzunijny produktów podwójnego zastosowania, które wykorzystywane są w telekomunikacji lub do ochrony informacji podlega monitorowaniu. Produkty te wymienione są w treści Załącznika nr I rozporządzenia nr 428/2009 w części 1 „Telekomunikacja” poz. 5A001a, 5A001b4 lub w części 2 „Ochrona informacji” kategorii 5. Jeżeli dany podmiot mający siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej chce dokonać przywozu lub transferu wewnątrzunijnego musi dokonać zgłoszenia w formie pisemnej do właściwego organu monitorującego. Zgłoszenie to jest dokumentem znaczącym przy kontroli granicznej wykonywanej przez organy Służby Celnej.

Zgłoszenie zawiera następujące informacje [2]:

1. Oznaczenie podmiotu zgłaszającego, określenie adresu siedziby albo adresu miejsca zamieszkania.
2. Oznaczenie podmiotu uprawnionego do odbioru produktu podwójnego zastosowania, określenie adresu siedziby albo adresu miejsca zamieszkania.
3. Oznaczenie producenta i końcowego użytkownika, określenie adresu siedziby albo adresu miejsca zamieszkania.
4. Określenie produktu podwójnego zastosowania, który będzie przedmiotem przywozu lub transferu wewnątrzunijnego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jego opis, określenie ilości i wartości.
5. Informację o sposobie wykorzystania produktu podwójnego zastosowania przez końcowego użytkownika.
6. Określenie kraju końcowego przeznaczenia.
7. Oświadczenie, że podmiot podejmie niezbędne działania, aby produkt, o którym mowa w zgłoszeniu dotarł do końcowego użytkownika.

Organem monitorującym na terenie Rzeczypospolitej Polskiej jest Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Podsumowanie

Kontrola obrotu jest niewątpliwie bardzo istotnym procesem biorąc pod uwagę bezpieczeństwo międzynarodowe i ochronę przed rozprzestrzenianiem się broni masowego rażenia. Przepisy regulujące to zagadnienie na poziomie unijnym oraz krajowym są w tym zakresie przejrzyste i szczegółowo wyjaśniają zasady kontroli obrotu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania. Każda organizacja, która podejrzewa, że jej działalność wiąże się ze sprowadzaniem lub wprowadzaniem do obrotu produktów podwójnego zastosowania powinna zapoznać się z ww. przepisami i stosować się do nich ze względu na powagę zagadnienia jakim jest kontrola obrotu. W obecnych czasach nie jesteśmy w stanie przewidzieć, w jaki sposób dany wyrób może zostać wykorzystany np. przez organizacje terrorystyczne, dlatego tak istotne jest właściwe podejście do tego tematu biorąc pod uwagę nie tylko interesy własne, ale również społeczności międzynarodowej.

Autor: Edyta Czarnacka-Wacławik (2496)

Źródła:

[1] Rozporządzenie Rady (WE) nr 428/2009 z dnia 5 maja 2009 r. ustanawiające wspólnotowy system kontroli wywozu, transferu, pośrednictwa i tranzytu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania (Dz. Urz. UE z dnia 29.05.2009 r. L 134/1 z późn. zm.).

[2] Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (tekst jedn. Dz. U. 2000 nr 119 poz. 1250 z późn. zm.).

[3] Rozporządzenie z dnia 25 maja 2017 r. w sprawie krajowego zezwolenia generalnego (Dz. U. 2017. 1045).

[4] https://www.mpit.gov.pl/strony/zadania/wspolpraca-miedzynarodowa/jak-uzyskac-zezwolenie-na-obrot-produktami-podwojnego-zastosowania/ [data dostępu: 25.08.2018 r.].